ცნობიერება ერთდროულად რამდენიმე ფენომენს ეხება, რომელსაც შეუძლია ადამიანის განსაკუთრებული საქმიანობის მანიფესტაცია მოახდინოს. ცნობიერების საშუალებით ხდება, რომ ადამიანები მრავალმხრივ აღიქვამენ მსოფლიოს გარშემო.
ტერმინი "ცნობიერება" ძნელად განსასაზღვრელია, რადგან ეს სიტყვა მრავალნაირად გამოიყენება. მედიცინასა და ფსიქოლოგიაში ცნობიერება არის ინდივიდის ფსიქიკური მდგომარეობა, რაც გამოიხატება გარე სამყაროს, ცხოვრების სუბიექტურ აღქმაში, აგრეთვე ამ მოვლენების შესახებ მოხსენებაში. გარდა ამისა, ცნობიერებას ასევე უწოდებენ სიფხიზლის მდგომარეობას, ისევე როგორც რეაქციას გარესამყაროზე, როგორც ძილის ან კომა.
ცნობიერების საფუძველს აყალიბებს აზრები, წარმოსახვა, აღქმა, თვითშეგნება და სხვა ფაქტორები. ამ თვალსაზრისით, იგი გარკვეულწილად განსხვავებულად განიმარტება ფილოსოფიასა და სხვა მეცნიერებებში, რომლებიც ცნობიერებას მიიჩნევენ კატეგორიად, რომელიც აღნიშნავს ადამიანის გონებრივ აქტივობას ფიზიკურ გამოვლინებასთან მიმართებაში. შედეგად, მრავალი ფილოსოფოსი ცნობიერებას მსოფლიოში ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენად მიიჩნევდა. ამასთან, ზოგიერთი მეცნიერი მიიჩნევს, რომ ეს სიტყვა ძალიან ბუნდოვანია იმის მნიშვნელობით, რომ გამოიყენოს იგი კონკრეტული ფენომენების აღსაწერად.
ასეა თუ ისე, ცნობიერების ცნება და მისი ჩარჩო, ისევე როგორც ტერმინის არსებობის მნიშვნელობა, მოქმედებს როგორც სამეცნიერო აზროვნების ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა. პრობლემის შესწავლა ხდება ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა გონების ფილოსოფია, ფსიქოლოგია, ნეირობიოლოგია და დისციპლინები, რომლებიც შეისწავლიან ხელოვნური ინტელექტის პრობლემებს. პრაქტიკული განხილვის პრობლემებს შორის შეიძლება გამოვყოთ სერიოზულად ავადმყოფებში და კომაში ცნობიერების არსებობის დადგენა, არაადამიანური ცნობიერების არსებობა და გაზომვა, ადამიანის ცნობიერების წარმოქმნის პროცესი, კომპიუტერების შესაძლებლობა შეგნებული მდგომარეობების მიღწევა და ა.შ.
ცნობიერებას შეუძლია იმოქმედოს, როგორც უნარი და როგორც აზროვნება. აზროვნების საწინააღმდეგოდ აზროვნება არის აზროვნების, სამყაროს გარკვეულ კონცეფციებში გამოსწორების, მათ საფუძველზე გარკვეული დასკვნების გამოტანის უნარი.
ყველაზე მარტივი ცნობიერება არის საკუთარი თავისა და საკუთარი "გრძნობის ორგანოების" მდგომარეობის განცდა, ზოგადად. ცნობიერების დაკვირვება მხოლოდ სუბიექტს შეუძლია, ობიექტური საშუალებებით ვერ დადგინდება.
არსებობს კამათი იმის შესახებ, საჭიროა თუ არა ცნობიერება ინტელექტუალური ქცევისთვის. ამ შემთხვევაში, საგანი და ობიექტი, ცნობიერება და სამყარო ერთმანეთთან არის დაკავშირებული. ზოგს მიაჩნია, რომ გონებრივად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს უვითარდებათ დამახინჯებული იდეები გარშემომყოფ სამყაროზე, რაც ინტელექტუალურ ქცევას ცნობიერების ფორმირების მთავარ ფაქტორად აქცევს. ამასთან, ასეა თუ ისე, ადამიანი აღიქვამს მის გარშემო არსებულ ფენომენებს, შესაბამისად, არ შეიძლება საუბარი ცნობიერების სრულ არარსებობაზე ნებისმიერ ინდივიდში.
