ძილი არის პერიოდულად წარმოქმნილი ფიზიოლოგიური მდგომარეობა, რომელსაც ახასიათებს ტვინის აქტივობის მინიმალური დონე და შემცირებული რეაქცია სტიმულებზე, რომელიც დამახასიათებელია ადამიანისა და სხვა ცხოველებისათვის. ეს ფენომენი ყოველთვის იპყრობდა ხალხის ყურადღებას.
ძილისა და სიზმრების ბუნების მეცნიერულად გააზრების პირველი მცდელობები ძველ საბერძნეთში განხორციელდა, მაგრამ მე -19 საუკუნის მეორე ნახევრამდე ისინი აღწერილობითი იყო: მეცნიერები მხოლოდ მძინარე ხალხს აკვირდებოდნენ, გაღვიძების შემდეგ მათ ეკითხებოდნენ სიზმრებს და აცხადებდნენ შესაბამის ფაქტებს..
პირველი სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი ძილის სამედიცინო პრობლემებზე იყო რუსი მკვლევარი მ. მანასეინა. წიგნში, რომელიც 1889 წელს გამოქვეყნდა, აღწერილი იყო ძილის უკმარისობის ექსპერიმენტები: ლეკვები, რომლებსაც ძილის შესაძლებლობა ჩამოერთვათ, 5 დღის განმავლობაში გარდაიცვალა. დადასტურებულია, რომ ძილს სასიცოცხლო ფუნქცია აქვს. მკვლევარმა უარყო იმ დროს მეცნიერებაში გაბატონებული იდეა ძილის შესახებ, როგორც ტვინის აქტივობის "გაჩერება".
ძილის შესწავლის შემდეგი მნიშვნელოვანი ეტაპი იყო ამერიკელი ფიზიოლოგისა და ფსიქოლოგის ნ. კლაიტმანის კვლევა. თავის წიგნში „ძილი და სიფხიზლე“(1936) მან ჩამოაყალიბა იდეა „ძირითადი დასვენების აქტივობის ციკლი“. 50-იანი წლების შუა პერიოდში. ნ.კლიტმანმა და მისმა მაგისტრანტებმა აღმოაჩინეს ძილის სპეციალური ეტაპი, რომელსაც ახასიათებს თვალის სწრაფი მოძრაობა. მეცნიერმა მიიჩნია, რომ ეს ფენომენი არის სიფხიზლის შეჭრა ძილის ერთ პროცესში, მაგრამ ფრანგმა მკვლევარმა მ. ჯუვეტმა დაადასტურა, რომ ეს ფაზა, რომელსაც მან პარადოქსულ ძილს უწოდა, არის მესამე მდგომარეობა, რომლის შემცირება არც სიფხიზლესა და არც "კლასიკურ" არ შეიძლება. ძილი, მოუწოდა ნელა …
პარადოქსულ ძილს ექსპერიმენტული გამოკვლევა ჩაუტარდა: სუბიექტებს, რომლებსაც პარადოქსული ძილის ნიშნები გაეღვიძათ, ყოველთვის ახსოვდათ მათი სიზმრები, ხოლო ნელი ტალღის ძილის ფაზაში გაღვიძების შემდეგ, ხალხი ირწმუნებოდა, რომ მათ არაფერი უოცნებიათ. ასე რომ, დადგინდა, რომ პარადოქსული ძილის ფაზაში ხედავს ადამიანი სიზმრებს.
ძილის უკმარისობასთან ერთად, მნიშვნელოვანი კვლევითი მეთოდი მე -20 საუკუნეში. იყო ელექტროენცეფალოგრაფის გამოყენებით მძინარე ადამიანების ტვინის აქტივობის შესწავლა. ძილის დროს მიღებულმა EEG– მა აჩვენა, რომ ნელი ტალღის ძილი მოიცავს ოთხ ეტაპს. მათთვის დამახასიათებელია არა მხოლოდ ტვინის სხვადასხვა რიტმი - სუნთქვის სიხშირე, კუნთების აქტივობა და სხვა ფიზიოლოგიური პარამეტრებიც განსხვავდება.
სხვა ექსპერიმენტებში დადასტურებულია, რომ სიგნალების აღქმა გარეთა სამყაროდან არ წყდება ძილის დროს. ამას სიზმრებზე სტიმულის გავლენა განსაზღვრავდა. აღსანიშნავია, რომ ასეთი სიგნალები ყოველთვის ტრანსფორმირდებოდა ადამიანის ცხოვრებისეულ გამოცდილებასთან ურთიერთქმედებისას. მაგალითად, ერთ-ერთი ასეთი ექსპერიმენტის დროს ცხელი წყლის ბოთლი წაისვეს მძინარე ადამიანის ფეხებზე და ის ვულკანის ამოფრქვევაზე ოცნებობდა. აღმოჩნდა, რომ ექსპერიმენტში მონაწილეობამდე ცოტა ხნით ადრე ამ სუბიექტმა წაიკითხა წიგნი ვულკანებზე.
ძილის კვლევა გრძელდება დღემდე, ზოგჯერ მოულოდნელი შედეგებით. მაგალითად, აღმოჩნდა, რომ ზედმეტი დატვირთვისას იზრდება ნელი ძილის ხანგრძლივობა, ხოლო თუ საჭიროა დიდი რაოდენობით ახალი ინფორმაციის ათვისება, პარადოქსული ძილის ხანგრძლივობა. ამან აიძულა ახლებურად შეესწავლა ორივე ფაზის როლი. როგორც ყოველთვის ხდება მეცნიერებაში, თითოეული აღმოჩენა მეცნიერებს ახალ კითხვებს უქმნის.
