მთავარი განსხვავება ადამიანსა და ცხოველს შორის არის ის, რომ ადამიანს შეუძლია აბსტრაქტულად იფიქროს, შეადგინოს გეგმები და წარმოიდგინოს მომავალი. ეს შესაძლებლობები ჩვენი ცნობიერების მხარეა და ადამიანები ცდილობდნენ ცნობიერების შესწავლას ნებისმიერ დროს.
ცნობიერება არის რეალობის ანარეკლი ადამიანის ფსიქიკაში. ის მოიცავს აზრებს, ფანტაზიას, თვითშეგნებას, ინფორმაციის აღქმას და ა.შ., და არის მხოლოდ ინდივიდუალური. ეს არის ის, რასაც ხედავ, წარმოიდგენ და ფიქრობ მხოლოდ შენი სუბიექტური გამოცდილებაა, დანარჩენებისთვის კი სამყაროს სურათი შეიძლება განსხვავდებოდეს.
პრიმიტიულ ხანაში ხალხი დაინტერესებული იყო არა ცნობიერებით, არამედ მისი შეცვლილი მდგომარეობით. სწორედ ამიტომ განსაკუთრებული პატივისცემა გამოიწვიეს შამანებმა, რომლებსაც შეეძლოთ შეცვლა და გონების შეცვლა. ეს ითვლება ტრანსსა და ექსტაზში. შამანებმა მოისმინეს ხმები და განიცადეს ჰალუცინაციები, პრიმიტიულმა საზოგადოებამ ისინი მკურნალთა, ფსიქოლოგთა და წინასწარმეტყველებად მიიჩნია.
ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობაში შესასვლელად, შამანებმა გამოიყენეს სხვადასხვა ფსიქოტექნიკა, ასევე ბუნებრივი წარმოშობის ჰალუცინოგენური ნივთიერებები, მაგალითად სოკო. პარადოქსულია, რომ მათ ნამდვილად შეეძლოთ ზოგიერთი დაავადების განკურნება, მომავლის განჭვრეტა და გარდაცვლილთა სულებთან საუბარი.
შუა საუკუნეებში ფილოსოფოსები ფსიქიკისა და ცნობიერების საკითხებს განიხილავდნენ. ფსიქოლოგია და მისტიკა მჭიდროდ იყო გადაჯაჭვული ერთმანეთში. ხალხს სჯეროდა, რომ ცნობიერება ღვთიური ნაპერწკალია, თითოეულ ადამიანს აქვს მომავლის წინასწარმეტყველება. განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა სიზმრების ახსნას - ყველა სიზმარი წინასწარმეტყველურად ითვლებოდა.
მე -18-მე -12 საუკუნეების პერიოდში ფსიქოთერაპევტები ცნობიერების შეცვლის ყველა ერთი და იგივე თემით იყვნენ დაკავებულნი, განსაკუთრებით ჰიპნოზითა და სომნამბულიზმით. მათ დაუსვეს შეკითხვები - რატომ არ ახსოვს ჰიპნოზის შემდეგ პაციენტს, თუ რა მოუვიდა მას ჰიპნოზის დროს და როგორ შეიძლება სომნამბულიზმის პირობებში ადამიანს შეეძლოს მოძრაობა, ლაპარაკი, ნებისმიერი მოქმედების შესრულება. ამასთან, ამ კითხვებზე პასუხები უფრო ფიზიოლოგიის სფეროშია. გზად გამოვლენილი იყო ისეთი ფენომენი, როგორიცაა ნათელხილვა, ვნების მდგომარეობა, ამნეზია და გრძნობების გამწვავება. განსაკუთრებული ინტერესის მქონე ფსიქოლოგებმა გამოიკვლიეს მრავალი პიროვნული აშლილობა და დაასკვნეს, რომ ის მეხსიერებებიც კი, რომლებიც, როგორც ჩანს, სამუდამოდ წაიშალა ჩვენი მეხსიერებიდან, მაინც ცხოვრობენ სადღაც ქვეცნობიერის სიღრმეში და მათი ამოღება შესაძლებელია ჰიპნოზის გამოყენებით. აქ გონივრული იქნება გავიხსენოთ ყბადაღებული ზიგმუნდ ფროიდი.
მეოცე საუკუნეში, მისი ფსიქოანალიზის თეორიის შემუშავებით, ცნობიერებამ საპირისპირო მხარე მიიღო - არაცნობიერი. არაცნობიერი თავს იჩენს სიზმრებში, ავტომატურ მოქმედებებში, დათქმებში. არაცნობიერი იცავს ჩვენს ტვინს ცნობიერების მუდმივი სტრესისგან, გადაადგილებს უსიამოვნო მოგონებებს და გამოცდილებას. უგონო მდგომარეობაში ასევე ინახავს ჩვენს ყველა საიდუმლო სურვილს და საჭიროებას, როდესაც ისინი რაიმე მიზეზით ვერ დაკმაყოფილდებიან.
