ეპისტემოლოგია არის ფილოსოფიის ერთ-ერთი დარგი, რომელიც ითვალისწინებს ცოდნის თეორიას. ცნობილმა ფილოსოფოსებმა - პლატონმა, ი. კანტმა, რ. დეკარტმა, გ. ჰეგელმა და სხვებმა - თავიანთი წვლილი შეიტანეს ეპისტემოლოგიაში.
რასაც მიიჩნევს ეპისტემოლოგია
ეპისტემოლოგიის მთავარი პრობლემაა მომხდარის მნიშვნელობისა და სიმართლის ძიება. ასევე, მეცნიერება სწავლობს ცოდნას მთლიანობაში - მის ფორმებს, არსს, თეორიებსა და მეთოდს. ეპისტემოლოგიის ფარგლებში განიხილება რელიგია, ხელოვნება და მეცნიერება, ასევე განიხილება გამოცდილების, იდეოლოგიის და საღი აზრის მოვლენები. ამ მონაკვეთის მთავარი კითხვა - შესაძლებელია თუ არა სამყაროს შეცვლა პრინციპში? პასუხებიდან გამომდინარე, გამოიყოფა რამდენიმე ეპისტემოლოგიური მიმართულება. თავიანთ გამოკვლევებში ფილოსოფოსები მოქმედებენ "გონების", "სიმართლის", "გრძნობების", "ინტუიციის", "ცნობიერების" ცნებებით. რწმენის გათვალისწინებით, ეპისტემოლოგები უპირატესობას ანიჭებენ სენსორულ, რაციონალურ ან ირაციონალურ შემეცნებას - ინტუიციას, წარმოსახვას და ა.შ.
ეპისტემოლოგიის თავისებურებები
ეს ფილოსოფიური დისციპლინა ძალზე კრიტიკულია. უპირველეს ყოვლისა, იგი იკვლევს ურთიერთობას ილუზიასა და რეალობას შორის და აკრიტიკებს შემეცნების შესაძლებლობებს. კრიტიკა გამოიხატება ეპისტემოლოგიის ნებისმიერი მიმართულების დასაბუთებაში, სამყაროს შესახებ სუბიექტური იდეების საღი აზრის საწინააღმდეგოდ. ეპისტემოლოგიის კიდევ ერთი მახასიათებელია ნორმატივიზმი. ფილოსოფია გულისხმობს გარკვეული ფუნდამენტური ცოდნის არსებობას, რომელიც განსაზღვრავს ადამიანის ცოდნის ყველა ნორმას. ეპისტემოლოგიის სხვადასხვა დარგისთვის საფუძველი შეიძლება იყოს ექსპერიმენტი, ფორმულა ან იდეალური მოდელი. შემდეგი მახასიათებელია სუბიექტ – ცენტრიზმი. ამ მონაკვეთის ყველა მიმდინარეობას საერთო აქვს ცოდნის საგნის არსებობა. ფილოსოფიური სწავლებების ყველა განსხვავება ემყარება იმას, თუ როგორ აღიქვამს ეს სუბიექტი სამყაროს სურათს.
ეპისტემოლოგიის კიდევ ერთი მახასიათებელია მეცნიერულ მეცნიერება. ფილოსოფიის ეს დარგი უპირობოდ იღებს მეცნიერების მნიშვნელობას და ატარებს კვლევას მკაცრად, მეცნიერული ფაქტების შესაბამისად.
უახლესი ეპისტემოლოგია შორდება კლასიკურ ჩარჩოებს და ახასიათებს პოსტკრიტიკა, ობიექტ-ცენტრიზმი და ანტისეცნიზმი.
ეპისტემოლოგიის ძირითადი მიმართულებები
ეპისტემოლოგიური სწავლებებიდან ყველაზე ცნობილია სკეპტიციზმი, აგნოსტიციზმი, რაციონალიზმი, სენსაციონალიზმი და ტრანსცენდენტალიზმი. სკეპტიციზმი ერთ-ერთი ადრეული ტენდენციაა. სკეპტიკოსებს მიაჩნიათ, რომ ცოდნის მთავარი ინსტრუმენტი ეჭვია. აგნოსტიციზმი ანტიკურ დროსაც გვხვდება, მაგრამ მან საბოლოოდ ახალი დროისთვის მიიღო ფორმა.
პირველი ფილოსოფოსი, რომელმაც განიხილა ეპისტემოლოგიის პრობლემები, იყო პარმენიდე, რომელიც ძველ საბერძნეთში ცხოვრობდა ძვ.წ. 6-5 საუკუნეებში.
აგნოსტიკოსები უარყოფენ ცოდნის შესაძლებლობას პრინციპში, ვინაიდან სუბიექტივიზმი ერევა ჭეშმარიტების ობიექტურ გაგებაში. ტერმინი "რაციონალიზმი" დააარსა რ. დეკარტმა და ბ. სპინოზამ. მათ უწოდეს გონიერება და საღი აზრი რეალობის შეცნობის იარაღად. პირიქით, ფ. ბეკონის მიერ შემუშავებული სენსუალიზმი ემყარებოდა შემეცნებას გრძნობების საშუალებით. ტრანსცენდენტალიზმი შეიქმნა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა რ. ემერსონის ესე "ბუნება". სწავლება ქადაგებდა ცოდნას ინტუიციისა და ბუნებასთან შერწყმის საშუალებით.
